#132: Een burnout is een lichamelijke aandoening en niet een psychische

Je hoort mensen vaak zeggen dat een burnout “tussen de oren zit”. Werkgevers, HR-afdelingen, collega’s, vrienden en familie en zelfs veel behandelaars menen dat een burnout een psychische aandoening is, en soms denkt men zelfs dat een burnout een depressie is, wat niet waar is.

Burnout is primair een lichamelijke aandoening. Psychologen en psychiaters laten het vallen onder “aanpassingsstoornissen” omdat zij de Amerikaanse standaard DSM-V hanteren waarin burnout eigenlijk helemaal niet bestaat. Op zich logisch want in deze standaard worden alleen psychische aandoeningen omschreven en geen lichamelijke.

Wel moet worden opgemerkt dat de DSM standaard wordt bepaald door een groep psychiaters in de VS die door middel van vergaderen afspreken hoe de verschillende aandoeningen omschreven zullen worden, in plaats van op basis van wetenschappelijk onderzoek. (Zodoende is bijvoorbeeld homoseksualiteit zeer lang in deze standaard opgenomen geweest als psychische ziekte. Er is dus best veel aan te merken op deze standaard, maar dat valt buiten beschouwing van deze blogpost.)

Stress en spanning

Bij een burnout is het lichaam uitgeput en in een chronische stress-stand terecht gekomen die niet meer zomaar weggaat. Burnout wordt veroorzaakt door een langdurig te hoge belasting (stress) met daartegenover het langdurig nemen van te weinig ontspanning en rust (slaap). De stress kan inderdaad geestelijk zijn, bijvoorbeeld door te hard te werken, mantelzorg, perfectionisme, onzekerheid en / of niet tot rust kunnen komen. Maar ook topsporters die geen geestelijke stress hebben maar wel te hard trainen en te weinig rust nemen krijgen hetzelfde. “Overtraining” wordt het bij hen genoemd, maar het is hetzelfde als een burnout bij anderen. Of het nou geestelijke of lichamelijke belasting betreft; als je het lichaam langdurig (vaak wel jarenlang) niet in staat stelt om te ontspannen en rust te nemen dan gaat het fout.

(Over)belasting en spanning leiden altijd tot lichamelijke reacties, ongeacht of het emotionele of lichamelijke spanning betreft. De één krijgt hoofdpijn, de ander maagklachten, gespannen spieren, trillen, darmproblemen; zweten, misselijkheid, duizeligheid, steeds vermoeider worden, en zo voort. Dus hoewel stress en spanning vaak worden verzoorzaakt door onze emoties en gedachten is de reactie die daarop volgt wel degelijk lichamelijk: het lichaam probeert ons te waarschuwen dat het overbelast is en dat de stress moet worden weggenomen.

Houd dit maar lang genoeg vol en de lichamelijke klachten zullen steeds verder toenemen, net zo lang tot er decompensatie optreedt: het lichaam houd er dan helemaal mee op; je kan vrijwel niets meer; je hebt een burnout.

Een burnout is dus niet “gewoon wat vermoeidheid” of “dat je het even niet meer ziet zitten”. Dergelijke omschrijvingen zijn zeer denigrerend voor degenen die een burnout hebben. Omgekeerd komt het ook regelmatig voor: er zijn mensen die het even niet meer zien zitten en dan roepen dat ze een burnout hebben. Zo werkt het niet, lieve mensen! Dat soort onzin helpt niet mee in het begrip van mensen die wél een echte burnout hebben.

Als je een burnout hebt stopt je lichaam ermee en kán je gewoon vrijwel niks meer, ook al wil je nog zo graag. Zowel werken als leuke dingen doen zijn onmogelijk geworden. “Gewoon wat vermoeidheid” kan je oplossen door een weekje op tijd naar bed te gaan, maar bij een burnout voel je je daar écht niet beter door. “Dat je het even niet meer ziet zitten” kan worden opgelost door een lang weekendje vakantie te nemen, maar bij een burnout helpt dat voor geen meter en ben je überhaupt niet meer in staat om leuke dingen te doen.

Mensen die hun “burnout” oplossen door een uitdagende baan aan te nemen, een studie te gaan volgen, of een wereldreis te gaan maken, hebben geen burnout. Sorry, maar je bent een nep-burnouter. Dat soort dingen kán je simpelweg niet als je een burnout hebt. Je lichaam is daartoe niet in staat. Je mag blij zijn als je een kopje thee kan zetten, even buiten rond kan lopen of met iemand kan kletsen. Mensen die “genezen” van hun burnout door “tsjakka!” te gaan roepen en (gespeelde) positiviteit uit te stralen hadden helemaal geen burnout. Zij zagen het gewoon even niet meer zitten.

“Anders gaan denken” of “het gewoon positief benaderen” helpt misschien wel om de geestelijke stress wat te verzachten, maar het lichaam herstelt er niet direct van. Daarom helpt de meeste coaching en therapie ook niet. Met praten alleen kom je er niet, je zult óók aan je lichaam moeten werken, want het lichaam is verstoord.

Huilen

Omdat je met een burnout vaak makkelijk in huilen uitbarst wordt er al gauw gedacht aan depressie of verdriet, maar niets is minder waar. Dit komt doordat wij allemaal aan onze kinderen leren dat je verdrietig bent als je huilt. En dan wordt je getroost en dan is het weer weg. Als een kind huilerig is zonder herkenbare reden dan maken we ervan “ach, hij/zij is gewoon moe”. Maar zo werkt het niet. Huilen is een ontlading van spanning. Zowel leuke, blije spanning (de hele dag spelen, voor het eerst naar school gaan, op een leuke vakantie gaan, gaan studeren, op kamers gaan, trouwen, een kind krijgen) als verdriet en depressie. Als je makkelijk huilt wordt er al snel gedacht dat je geestelijk niet in orde bent, terwijl het huilen juist een normale lichamelijke reactie is om stress te ontladen.

“Tranen van geluk” is een nutteloze term waarmee wij ons excuseren als er gehuild wordt bij iets leuks. Huilen bij iets leuks, dat mag kennelijk niet en dus moeten we een smoes hebben omdat wij maar steeds denken dat huilen alleen bij verdriet mogelijk is. Onzin. Stop daarmee! Huilen is een ontlading van álle soorten emotionele inspanning: woede, verdriet, blijheid en enthousiasme, opluchting, geraakt worden door iets moois, angst en onzekerheid, nervositeit, trots en successen. Ook lichamelijke inspanning kan leiden tot huilen, bijvoorbeeld tijdens of na het sporten of een hele avond dansen. Zowel het euforische gevoel als de moeheid kunnen er dan uitgehuild worden. Tot slot kan ook lichamelijke óntspanning leiden tot huilen, zoals na het bedrijven van de liefde, bij een meditatie of yoga, of als je eens een half uurtje in het gras gaat liggen en naar de lucht kijkt.

Huilen betekent dus niet dat de burnout een psychisch probleem is. Het lichaam krijgt nu eindelijk eens de kans om alles er uit te gooien. Het is juist goed en en normaal dat er gehuild wordt. Het huilen is júist een teken dat de psyche prima zijn werk doet.

Natuurlijk kan je best gedeprimeerd of verdrietig worden als je een burnout hebt. Want je kan niets meer, alles is je te veel en je vraagt je af in welke hel je terecht bent gekomen. Hierdoor heb je dus een flinke aanleiding om te huilen of negatief te zijn, wat het idee van “het zal wel psychisch zijn” alleen nog maar versterkt. Door deze mengelmoes van lichamelijke en emotionele reacties is het begrijpelijk dat veel mensen denken dat een burnout een geestelijke aandoening is.

Ook is het mogelijk dat je naast je burnout óók nog een depressie hebt of krijgt. Hierdoor is het wel enorm moeilijk om een juiste diagnose te stellen, laat staan om in te zien dat de burnout inderdaad een lichamelijke toestand is en niet een geestelijke.

Het lichaam is van slag

Doordat het rust- en herstelsysteem van het lichaam compleet van slag is treden er vaak slaapproblemen op. Dit is vooral een verstoring in de hormoonhuishouding. Als je niet kan slapen dan ontstaan er vaak ook weer emotionele verstoringen. De uitputting wordt steeds groter en je kan na weken of maanden slecht slapen écht helemaal nergens meer tegen. Hierdoor lijkt de burnout steeds erger te worden en dan slaat de wanhoop toe: je denkt dat er geen uitweg meer is of dat er nooit meer herstel zal optreden. Deze wanhoop en paniek zijn inderdaad geestelijk, maar de oorzaak ligt in de verstoorde hormoonhuishouding en het slechte slapen.

Het hormonale systeem is bij een burnout compleet van slag, en juist dit systeem regelt bijna alles in het lichaam: honger en spijsvertering, rust en herstel, kalm worden en gespannen zijn, slapen en wakker worden, het is één grote puinhoop en werkt niet meer normaal. Het lichaam is zodanig ontregeld dat je er niet meer op kan vertrouwen: van slapen voel je je niet meer uitgerust, je kan honger hebben direct na het eten, je kan gierend van de zenuwen zitten te trillen op een rustig moment met een theetje in de tuin. Ook reguleert dit systeem onze emoties; je kan nu opeens huilen, schreeuwen of woedend worden om niets en denkt dan een psychisch probleem te hebben.

Ook de hersenen zijn ontregeld. Er zijn concentratieproblemen, je kan niet meer tegen geluid en licht, je kan niet meer nadenken en het geheugen werkt niet meer goed. Was twee plus twee nou vijf of niet? Is woensdag nou eerder of later dan dinsdag? Lust ik nou eigenlijk oude of jonge kaas? Oh nee ik lust geen kaas. Shit, hoe heet mijn zus nou ook alweer? Door deze verwarring kan je angstig worden want je kan niet meer vertrouwen op je eigen hersenen die je leven lang prima gewerkt hebben. Deze angst kan weer leiden tot nieuwe stress, tot meer klachten en tot nog meer huilen. En zo ploeter je verder.

Psycholoog

Nu zal je zeggen: “als een burnout lichamelijk is, waarom wordt iedereen dan naar een psycholoog of coach gestuurd?” Dit komt door twee dingen: ten eerste kan een gewone arts eigenlijk niets doen om je burnout op te lossen. Men kan kalmerende middelen of antidepressiva voorschrijven maar die bestrijden slechts wat symptomen. De burnout geneest hierdoor echter niet. Naar de huisarts gaan moet je zeker wél doen, maar dat is meer om vast te stellen dat je écht een burnout hebt en geen andere aandoeningen of ziektes. Laat je hart, bloeddruk, en bloed testen om zeker te weten dat je “slechts” een burnout hebt. Ook kan je naar een internist gaan en proberen om de pijnproblemen, darmklachten en andere rare lichamelijke klachten op te lossen, maar bij een burnout gaan die dingen vanzelf over als de burnout herstelt.

Ten tweede is het wél van belang dat je geestelijk begeleid wordt. Dat is de paradox van burnout: het is een lichamelijke aandoening die alleen hersteld kan worden door zowel lichamelijk als geestelijk in te grijpen. Het is namelijk van belang om zo veel mogelijk stressfactoren weg te nemen zodat het lichaam weer langzaam uit de chronische stress-stand kan gaan. Ook moet je je gedrag gaan veranderen, want de oude manier van leven en werken heeft tot burnout geleid en dat moet je niet nog een keer gaan doen. Gedragsveranderingen zijn moeilijk en duren lang, en daar heb je hulp bij nodig.

Je komt met een burnout ook in zó’n enorm verstorende gesteldheid terecht dat het in je eentje niet te bevatten is, laat staan dat je er in je eentje weer uit kan komen. De angst, paniek, wanhoop en algehele misère zijn zo krachtig dat coaching of psychische hulp een houvast kunnen bieden. Bovendien snapt niemand van je familie of vrienden hoe je je voelt, dus enige begeleiding zou best handig zijn.

Wel moet je er op letten dat de betreffende coach of psycholoog écht verstand heeft van burnout, erkent dat burnout primair een lichamelijke aandoening is en geen geestelijke, en dat drammen op “terug naar normaal” niet helpt. Ook moet je je realiseren dat gesprekstherapie (praten dus) weliswaar belangrijk is om door de burnout heen te komen, maar dat de burnout daardoor NIET geneest. De burnout geneest pas als het lichaam voldoende tijd heeft gekregen voor rust en herstel, en als de stress voldoende is weggenomen en ontladen.

De spanning in het lichaam wordt vaak vastgehouden door psychische factoren zoals problemen in de relatie of op het werk, gezin of familie, oude trauma’s of PTSS, onverwerkte emoties zoals woede of verdriet, en / of persoonlijkheidsproblemen zoals perfectionisme, onzekerheid, een negatief zelfbeeld. Ook is het niet kunnen accepteren van de burnout een belangrijke psychische factor die moet worden overwonnen, maar daarover in een latere blogpost meer. Deze psychische factoren dienen wel degelijk aangepakt te worden om het lichaam de kans te kunnen geven om meer te ontspannen.

Kortom: burnout is een lichamelijke aandoening die alleen geneest als er óók lichamelijk wordt ingegrepen: rust nemen, extra slapen, stoppen met rennen en vliegen en met zware activiteiten zoals sporten, werken, klussen, studeren en reizen. Juist dit lichamelijke aspect wordt nogal eens vergeten omdat veel mensen nou eenmaal denken dat een burnout psychisch is en simpelweg door gesprekken kan worden opgelost.

Volgende keer

Volgende keer zie ik in dat ik al best een lange tijd geen terugvallen heb gehad.

Bekijk reacties op deze blogpost of reageer zelf via Instagram.