#319: Yoga en mediteren bij burnout: helpen ze wel of niet?

Yoga en meditatie hebben wetenschappelijk aantoonbare voordelen voor de gezondheid. Zo is yoga goed voor onder andere de spierkracht en het hart alsmede het verminderen van spanning en depressie. Het kan de slaap verbeteren en spoort aan om het lichaam te gaan voelen. Meditatie helpt tegen spanning, angst en depressie, kan kalmerend werken en de slaap en de stemming verbeteren. Ook bij meditatie wordt de aandacht gevestigd op het aanvoelen van het lichaam.

Voor de duidelijkheid: het betreft hier mindfulness meditatie en dus niet transcendente meditatie of andere soorten. Ook betreft het hier westerse vormen van yoga waarbij de focus meer op het lichaam ligt en niet op het bereiken van verlichting.

Bij de behandeling van burnout wordt regelmatig gesproken over beide technieken. Huisartsen adviseren zo nu en dan om yoga te gaan doen. Psychologen, maar ook andere therapeuten zoals (psychosomatisch) fysiotherapeuten, geven soms het advies om yoga te gaan beoefenen en veelvuldig het advies om te gaan mediteren; er worden regelmatig uren besteed om patiënten tijdens een consult een meditatie te laten doen onder begeleiding van de behandelaar.

Wie informatie opzoek over burnout komt uiteindelijk altijd wel bij informatie over yoga en meditatie terecht. Ook omgekeerd is er een relatie te vinden: wie informatie opzoekt over yoga en meditatie zal vrijwel altijd ergens lezen dat beide behulpzaam zijn in geval van overspanning of burnout. Veel burnouters gaan er dan ook mee aan de slag, hetzij via apps of video’s, hetzij met cursussen of in klasjes.

Maar helpt het ook echt, en zijn de gezondheidsvoordelen ervan niet alleen van toepassing bij gezonde mensen maar óók bij mensen die een burnout hebben?

Wetenschappelijk onderzoek

Met betrekking tot yoga wordt over het algemeen in wetenschappelijke onderzoeken geconcludeerd dat de beoefening ervan kan helpen bij het voorkómen van burnout. Wat echter niet onderzocht is, is of er ook positieve effecten optreden bij mensen die reeds een burnout hebben. Ook is niet onderzocht of yoga een direct genezende werking heeft op burnout; wetenschappers concluderen dat er meer onderzoek nodig is om hier iets over te kunnen zeggen. Voor meditatie geldt zo ongeveer hetzelfde; het kan meehelpen om burnout te voorkómen maar er is niet bekend wat het doet als men al een burnout heeft, en of het bijdraagt aan de genezing ervan.

Dit is allemaal overigens goed te verklaren: er is in de wetenschap nog geen consensus over wat een burnout nou eigenlijk is. Er kan geen betrouwbare diagnose worden gesteld en dus kan er ook niet bepaald worden wie er nou wel of geen burnout heeft. Hierdoor is het vrijwel onmogelijk om onderzoek te doen naar de effecten van yoga of mindfulness op burnoutpatiënten. Ondanks dit gebrek aan wetenschappelijk bewijs wordt over het algemeen de aanname gedaan dat beide behulpzaam zullen zijn.

Vanwege deze aanname worden yoga en meditatie met grote regelmaat ingezet bij burnouters, vooral met als doel om zich te kunnen ontspannen, het lichaam te gaan voelen en gedachten en emoties er te laten zijn zoals ze zijn. Dit zijn belangrijke zaken die meehelpen om om burnout te herstellen en er wordt dan ook vaak geconcludeerd dat er een positieve werking zal optreden.

Bij deze conclusie wordt echter niet zo vaak nagedacht over de eventuele problemen die specifiek optreden bij burnouters en doorgaans niet bestaan bij gezonde mensen. Er zijn situaties denkbaar waarin de positieve gezondheidseffecten teniet worden gedaan of waar mogelijk zelfs een averechtse werking optreedt. “Baat het niet dan schaadt het niet” is in geval van burnout altijd een risicovolle aanname.

Tegenzin

Wie in een burnout terecht komt heeft grote moeite met het dagelijks leven. Vaak is er sprake van aversie tegen activiteit en een gebrek aan energie om ook maar iets te ondernemen. Wanneer yoga of meditatie met tegenzin wordt ingezet ontstaat een bijzondere situatie; tegenzin is namelijk een spanningsbron, en spanning is iets dat bij burnout niet meehelpt. Het is een tegenstrijdigheid om een techniek voor ontspanning te gaan toepassen als deze juist spanning opwekt, en spanningsreacties zijn bij mensen met een burnout vaak veel sterker dan bij gezonde mensen. Een klein beetje tegenzin kan een enorme reactie van het zenuwstelsel opleveren.

Het is dus verstandig om yoga en meditatie alléén te gaan doen als men er zelf ook positief tegenover staat. Er hoeft niet direct “in geloofd” te worden (het werkt namelijk ook als je er niet in gelooft) maar de positieve effecten zullen niet tot hun recht komen als er niet op zijn minst een beetje enthousiasme voor is. Nou lijkt het logisch dat iemand tijdens een burnout sowieso geen dingen moet doen die tegen de zin in gaan, maar veel burnouters hebben dit juist langdurig gedaan, misschien zelfs wel hun hele leven lang, en zijn zeer goed in het onderdrukken of overrulen ervan. Velen hebben geen automatisme om voor zichzelf te kiezen of om verplichtingen te weigeren. Men gaat eerder zuchtend en steunend aan de slag omdat het nou eenmaal “moet”. Bij yoga en meditatie is dat absoluut niet de bedoeling en werkt het mogelijk averechts.

Omdat burnoutpatiënten vaak perfectionistisch van aard zijn bestaat ook nog eens de kans dat men zich sterk richt op “het goed doen” of op het verkrijgen van resultaten. Er treedt frustratie op wanneer de oefeningen niet goed lukken, onprettig aanvoelen of niet lijken te helpen. Uiteraard wordt wel uitgelegd dat ze helemaal niet hoeven te lukken, dat er geen directe voordelen merkbaar hoeven te zijn en dat het vooral van belang is dat men kalm is, maar dat neemt niet weg dat deze gevoelens bij burnoutpatiënten nou eenmaal sterker en sneller tot spanning leiden. Wanneer men yoga en meditatie té goed wil doen dan kunnen er geen positieve effecten verwacht worden. Mogelijk is het dan verstandiger om iets anders te gaan doen.

Klassen en lessen, apps en video’s kunnen bovendien overprikkelend zijn voor de hersenen. Een burnoutpatiënt is uitgeput en veelal niet in staat om informatie te verwerken en opdrachten uit te voeren. Het kan in zulke gevallen verstandig zijn om pas in een later stadium met yoga of meditatie te beginnen, bijvoorbeeld wanneer de spanning al wat gedaald is en enigszins energie is opgebouwd, maar vooral als het brein eerst voldoende ontprikkeld is. Er met wilskracht doorheen drammen en tóch naar de les gaan of apps en video’s aanzetten zal de (over)prikkeling alleen maar vergroten. Het met rust laten van de hersenen past beter binnen de leer van yoga en meditatie dan het onnodig belasten ervan.

Wie al eerder bekend was met yoga of meditatie en er plezier aan beleeft zal dit kunnen voortzetten maar wie er nog nooit iets mee heeft gedaan komt voor een uitdaging te staan om zich in deze technieken te verdiepen en te leren hoe het moet. Dit vergt concentratie en energie, die beide mogelijk helemaal niet geleverd kunnen worden. Een advies om zichzelf met rust te laten heeft dan een beter effect dan per sé aan yoga of meditatie te willen beginnen. Burnouters hebben zichzelf langdurig vanuit wilskracht overbelast en moeten nou juist leren om eens wat minder te doen in plaats van meer. Het is verstandig om de werk- en privéverplichtingen -die met moeite zijn losgelaten- niet meteen te vervangen door allerlei andere verplichtingen.

Intensieve focus

Patiënten die nog maar net in de burnout terecht zijn gekomen hebben vaak een strijdbare houding en willen keihard aan de slag om de burnout te lijf te gaan. Patiënten die al wat langer in een burnout zitten kunnen een zekere wanhoop ontwikkelen als het gaat om adviezen en behandelingen. Er kan in beide gevallen een neiging ontstaan om een te grote focus te leggen op iets dat zou kunnen helpen in de hoop dat de burnout dan sneller voorbij zal zijn. Wie zich echter te intensief focust op yoga of meditatie zal daar mogelijk geen gezondheidsvoordelen meer van ervaren.

Meditatie heeft bijvoorbeeld al gezondheidsvoordelen wanneer het enkele minuten per dag wordt gedaan. Dit betekent echter nog niet dat het ook tien keer zo goed werkt is als het tien keer zo vaak of tien keer zo lang wordt gedaan. Fanatiek mediteren zal dus niet leiden tot betere resultaten dan matig mediteren, maar het leidt wel tot grotere inspanningen.

Yoga heeft gezondheidsvoordelen voor gezonde mensen maar bij wie uitgeput is of pijn heeft is het beter om niet al te intensief aan de slag te gaan, net zoals het geen goed idee is om intensief te gaan sporten. Ook bij yoga geldt dat het niet lineair gezonder zal zijn als het vaker of langer wordt gedaan. Intensieve activiteiten zijn in geval van burnout sowieso nooit aan te raden; dagelijks een half uur yoga is mogelijk te veel van het goede en het zou verstandiger zijn om het met mate te doen.

Wie een burnout heeft kan zich het beste nuchter opstellen: als men bij meditaties vaker in slaap valt dan daadwerkelijk te mediteren kan men misschien maar beter concluderen dat gewoon dutjes doen ook prima is. Als men bij yoga moeite heeft met de posities, de video’s te snel gaan of als de aanwezigheid van andere mensen in klasjes onrust of spanning veroorzaakt is het wellicht verstandiger om iets anders te gaan doen.

Bij yoga en meditatie wordt doorgaans verteld dat het iets “voor het leven is”, en dus langdurig dagelijks zal moeten worden volgehouden om de positieve effecten te kunnen bemerken. Dit kan spanning opleveren bij iemand die een burnout heeft. “Moet ik dit nu écht elke dag gaan doen? Ook als ik weer beter ben?” Veel burnouters krijgen al spanningsverschijnselen van bijzonder kleine eenmalige verplichtingen (zoals een kappersafspraak in de agenda) en zijn misschien beter af als daar geen nieuwe aan worden toegevoegd.

Er bestaan daarnaast korte meditaties van bijvoorbeeld één minuut die op elk moment van de dag worden aangeraden zodra men even een momentje niets heeft. Het structureel opvullen van alle lege momenten met taken of opdrachten is nou juist iets dat burnoutpatiënten zouden moeten loslaten. Gewoon rusten zónder iets te doen is wellicht een beter recept voor herstel.

Rusten zonder iets te doen

Yoga en meditatie worden vaak als een lifestyle gepresenteerd. Naast de dagelijks terugkerende activiteit zijn er allerlei producten te koop en er bestaan gerelateerde communities, websites, influencers, auteurs en beroemdheden. Er is sprake van een subcultuur waarin men kan worden ondergedompeld en men gaat dan al gauw voorbij aan het feit dat de oefeningen op zich al voldoende zijn. Het kopen van matjes, kussens, speciale kleding, muziek, geuren en cursussen is helemaal niet nodig en leidt juist af van waar yoga en meditatie daadwerkelijk over gaan: eenvoud, het lichaam bewegen en voldoende aandacht ontwikkelen voor innerlijke rust.

Het aanleren van tientallen soorten meditaties of yogaposities kan natuurlijk een leuke en prettige bezigheid zijn maar dat geldt vooral voor gezonde mensen; mensen die overbelast, overspannen of uitgeput zijn kunnen misschien beter kiezen om iets te doen dat eenvoudiger is.

Een combinatie van mild bewegen (bijvoorbeeld rustig wandelen of fietsen) met voldoende rust en slaap heeft bijvoorbeeld dezelfde gezondheidsvoordelen als yoga en meditatie. Wie eens per dag een eindje wandelt en enkele malen per dag even in stilte gaat liggen met de ogen dicht kan van deze voordelen genieten zonder moeite te hoeven doen met bodyscans, ademhalingstechnieken of lichaamsposities.

Conclusie

Yoga en meditatie hebben vooralsnog geen bewezen genezend effect op burnout maar kunnen wel preventief werken. Beide kunnen ook meehelpen om spanning te verlagen, tot rust te komen en aandacht aan het lichaam te schenken, wat noodzakelijke aspecten zijn van herstel.

Wie al bekend is met deze technieken kan er gewoon mee doorgaan als men in een burnout terecht komt, maar voor wie het nog nooit gedaan heeft kan het aanleren van de technieken middels klasjes, apps of video’s overprikkelend of overweldigend zijn, vooral wanneer men gespannen of uitgeput is. Het is aan te bevelen om eerst enigszins hersteld te zijn alvorens er aan te beginnen.

Een al te grote focus op yoga en meditatie als dé oplossing voor burnout is niet aan te raden. Beide kunnen prima hulpmiddelen zijn maar werken alléén als de patiënt zich er prettig bij voelt. Wanneer er sprake is van tegenzin, “moeten” of een té intensieve toepassing dan kunnen de positieve effecten teniet worden gedaan of kan er zelfs een averechtse werking optreden.

Mild bewegen en voldoende rust en slaap nemen hebben dezelfde gezondheidseffecten als yoga en meditatie. Wie zich niet aangesproken voelt of moeite heeft met het één, kan dus eenvoudig kiezen voor het ander.

Volgende keer

Volgende keer ga ik van start met het herstelprogramma van Ellis.

Heb je zelf soortgelijke ervaringen of juist andere? Reageer op Instagram of Threads.