#339: De combinatie van burnout en trauma

Burnouters hebben met elkaar gemeen dat hun zenuwstelsel slecht in staat is om te ontspannen. De “aan” stand wil niet zo makkelijk meer “uit” en de “fight / flight” stand blijft aanhouden, ook al is daar geen directe aanleiding voor. Dit wordt ook wel de chronische stressconditie genoemd. Dit kan doorgaans goed herstellen door het introduceren van voldoende rust en slaap en bovendien de hersenen te ontprikkelen. Het ontspannen kan daarbij getraind worden door elke activiteit steeds weer op te volgen met voldoende kalmte en rust.

Bij degenen die een langdurige burnout hebben, bijvoorbeeld 18 maanden of langer, lijkt het er vaak op dat het herstel niet tot stand komt of op zeker moment stagneert. Dit kan komen doordat er nog te veel stressfactoren in het leven aanwezig of het nemen van rust niet mogelijk is, maar er is nog een andere factor die een rol speelt en waarover je niet vaak iets leest: trauma.

Bij veel mensen is sprake van trauma of traumagerelateerd gedrag dat ontstond tijdens de vroege kindertijd, de jeugd, puberteit of meer recente levensgebeurtenissen. Bij getraumatiseerde mensen is het zenuwstelsel minder goed -of helemaal niet meer- in staat om te schakelen tussen de verschillende stressreacties en ontspanning, op dezelfde manier zoals dit gebeurt wanneer je een burnout hebt. De stressconditie is in dit soort gevallen soms al het hele leven in mindere of meerdere mate aanwezig.

Bij het woord “trauma” wordt vaak gedacht aan mishandeling, misbruik, alcohol- of drugsproblemen in het gezin of nadelige sociale omstandigheden. Wat over het hoofd gezien wordt is dat trauma ook zeer mild kan zijn, waarbij men best een aardige jeugd heeft gehad zonder al te veel problemen. Men kan soms ongemerkt emotioneel verwaarloosd zijn en dat heeft gevolgen voor zowel het zenuwstelsel als het gedrag.

Vanaf vroege leeftijd kan een voorkeur wordt ontwikkeld tot zaken als perfectionisme, people pleasing, onzekerheid of het wegcijferen van de eigen behoeften en emoties. Een deel van de mensen heeft niet in de gaten dat dit een traumarespons van het zenuwstelsel is en denkt dat het normale karaktertrekken zijn die bovendien superpowers zijn. Hard werken, nooit stoppen, alles op topniveau doen, nooit eens “nee” zeggen… dat zijn toch prima eigenschappen? Er kan immers mee gepresteerd worden.

Zenuwstelsel

Het zenuwstelsel zal vanwege trauma beperkt worden om op natuurlijke wijze te kunnen omschakelen tussen de vier V’s (vechten / vluchten / vlijen / bevriezen) en kan scherp afgesteld zijn waarbij slechts milde belastingen al een stressreactie opleveren. Bijna iedereen, gezond of niet, heeft een vanuit de jeugd gegroeide voorkeur voor slechts twee van deze reacties en in sommige gevallen zelfs nog maar één.

Wanneer er uitsluitend sprake is van een overbelasting -bijvoorbeeld een burnout vanwege te hard werken of wanneer men een huilbaby heeft en daardoor nooit slaapt- zal de burnout binnen niet al te lange tijd kunnen herstellen zolang men maar de juiste maatregelen neemt. Ligt er echter óók een traumarespons bovenop dan wordt alles een stuk lastiger. Zowel de burnout als het trauma houden het zenuwstelsel in een geactiveerde stand en zie daar maar weer eens vanaf te komen. Bovendien kan er sprake zijn van opgespaarde, ongeuite emoties die bijdragen aan de lichamelijke spanning.

De meeste mensen die in een burnout terecht komen hebben al hun hele leven een prestatiedrang (of -dwang) of zijn behoorlijk perfectionistisch. Sommigen kunnen of durven niet te ontspannen of niks te doen of offeren zichzelf op om vooral anderen te helpen. Men kan een soort basisspanning opmerken die altijd aanwezig is, ook al doet men kalme activiteiten, en het zenuwstelsel is daarvan de grootste veroorzaker.

Een deel van de burnouters zal ontdekken dat de gebruikelijke maatregelen zoals meditatie, lichaamswerk, ademhalingsoefeningen, ontspanningsoefeningen, yoga, massages, kopjes thee en verschillende therapieën of behandelingen eigenlijk helemaal niet helpen. Het zenuwstelsel blijft maar “aan” staan en daar lijkt weinig aan te veranderen. Hierdoor kan er geen rust ontstaan en geen energie worden opgebouwd, waarmee het herstel begint te stagneren of helemaal niet van start gaat.

Je zal de eerste niet zijn die allerlei verschillende therapieën volgt, het hele internet afstruint en alle onderdelen van het lichaam grondig probeert te optimaliseren zonder dat er nou eigenlijk verbetering optreedt. Dat je totaal niet opschiet wordt bovendien niet begrepen door behandelaars, de werkgever, arbo-arts en het UWV maar ook niet door familie en vrienden of jezelf. Waarom gaat het niet beter? Hoe lang duurt het nog? Heb ik geen burnout maar iets anders? Waarom helpen de maatregelen niet?

Als dit gebeurt is de kans groot dat er sprake is van trauma, dat meestal is ontstaan vanwege ouders die emotioneel niet beschikbaar waren, streng waren of aanhoudend angstige of onveilige situaties creëerden. Inmiddels als volwassene ben je nog steeds nooit echt kalm en ervaar je aanhoudend onrust, chaos of haast bij zowel de kleinste als grotere belastingen of activiteiten.

Herkennen

De reactie van het zenuwstelsel wordt meestal goed zichtbaar zodra je stopt met allerlei activiteiten, taken en verplichtingen en eens met je ogen dicht op een bankje in het park gaat zitten. De meeste mensen houden dit geen twee minuten vol zonder een ongelooflijk rotgevoel te krijgen. Je wil helemaal niet zitten. Je wil niet op een bankje in het park. Je wil je ogen niet dicht doen. Je wil liever geen stilte.

Paradoxaal genoeg geeft het doorgaan met activiteiten en hersenprikkelingen vaak een gevoel van energie en lijkt het of de klachten verminderen, terwijl het kalm aan doen, het nemen van rust en het ontprikkelen van de hersenen vervelend kunnen aanvoelen. Dit komt niet doordat het nou eenmaal je karakter is om lekker actief te zijn; het is de traumarespons van je zenuwstelsel.

Als je dit bij jezelf herkent en weet dat er vanuit je opvoeding wel eens wat dingen aan de hand zouden kunnen zijn, dan is de kans groot dat je hiermee te maken hebt. Een psycholoog of psychotherapeut kan helpen om het trauma in kaart te brengen en te behandelen. Vooral in milde gevallen waarbij het trauma niet heel duidelijk aanwijsbaar is kan het moeilijk zijn om daar zelf achter te komen. Ook kan er gekeken worden naar je gedrag dat eraan bijdraagt dat je niet goed kan ontspannen en je burnout niet wil herstellen.

Een behandeling waarbij emoties worden geuit, trauma wordt verwerkt en inzichten worden verkregen over hoe trauma invloed heeft op volwassen leven kan bijzonder behulpzaam zijn. Vraag echter niet aan de psycholoog om je burnout op te lossen want dan krijg je standaardoplossingen zoals praten over het werk of relaties en adviezen over meditatie en ademhaling. Dat is de verkeerde richting. Vraag dus specifiek om analyse en behandeling van trauma en daaraan verwant gedrag, bijvoorbeeld door middel van schematherapie.

Ook zelf kan je wat doen; als je je ervan bewust bent dat er in je dagelijks leven sprake is van grote onrust, chaos of haast, zelfs wanneer je niet werkt en eigenlijk best een leeg leven lijkt te hebben, dan kan ben je al een eind op weg. Zorg ervoor dat je de onrust niet bestrijdt met nog meer onrust en activiteit, maar kies voor grote hoeveelheden extra rust en extra slaap. Onthaast, stop met multitasken en laat vooral je hersenen met rust. Denk hierbij aan het vermijden van scrollen op de telefoon, bingewatchen van series, drukke omgevingen en wat dies meer zij. Hersenrust is bij burnout belangrijker dan lichamelijke rust.

Mocht je een boek willen lezen over trauma en hoe dat jou beïnvloedt, kijk dan eens naar (C)PTSS van Pete Walker (géén gesponsorde link). Het boek zal niet alleen ongelooflijk veel herkenning opleveren maar ook opluchting omdat het bij jezelf waarschijnlijk lang niet zo ernstig gesteld is als bij de voorbeelden in het boek.

De combinatie van burnout en trauma kan ervoor zorgen dat het herstellen van burnout moeizaam verloopt of dat je steeds in je oude gedrag terechtkomt voordat je écht goed hersteld bent. De gevolgen van trauma liggen soms als een deken over burnout heen en het kan goed helpen om deze deken langzaam van je af te laten glijden. Door hier aandacht aan te besteden kan het herstel van burnout beter tot stand komen en zal je bovendien de rest van je leven kalmer kunnen leven.

Heb je zelf soortgelijke ervaringen of juist andere? Reageer op Instagram.