#225: De belangrijkste oorzaak van burnout die niemand noemt

Als belangrijkste oorzaken voor burnout worden altijd dezelfde twee dingen genoemd: werkomgeving en persoonlijkheid. Met werkomgeving wordt bedoeld: hoge werkdruk, niet gewaardeerd worden, weinig variatie, emotioneel of fysiek belastend werk, altijd bereikbaar moeten zijn, e.d.

Bij persoonlijkheid komt het neer op perfectionisme, iedereen willen pleasen, geen “nee” durven zeggen, onzeker zijn, niet voor de eigen behoeftes opkomen, routinematig doorgaan en niet nadenken over wat je échte behoeften zijn. Daarnaast kan overbelasting ontstaan door stress in privésituaties; ruzie, geldproblemen, mantelzorg, gezinsproblemen, echtscheidingen, overlijden van naasten, etc.

De “schuld” van burnout wordt dus vrijwel altijd neergelegd bij de persoon zelf of bij het werk dat deze persoon doet.

Maar één belangrijke andere factor wordt helaas nooit genoemd: de druk van de maatschappij waarin wij leven. Burnout ontstaat niet alleen maar omdat je baas een drammer is of omdat jijzelf onzeker bent. Het ontstaat omdat onze hele maatschappij er op is ingericht.

Je moet gewoon hard werken

Het is vaak prima op te merken wanneer werkdruk te hoog is of wanneer iemand perfectionistisch is. Het is ook duidelijk wanneer er zich stressvolle zaken afspelen in het privéleven. Daar kan men bij stil staan en er iets aan doen.

Maar de normen en waarden die ons zijn aangeleerd en de maatschappelijke druk waaronder wij leven, daar staan we niet zo erg bij stil en het is ook moeilijk om er aan te ontsnappen. We doen op een automatische piloot waarvan we denken dat het het juiste is. Net zolang tot we er bij neervallen.

Neem onze houding jegens werken: je MOET werken. En nog fulltime ook. Doe je dat niet dan ben je “lui” of op een andere manier minderwaardig. Hier zijn wat teksten die ik in mijn 29 arbeidsjaren voorbij heb zien komen:

• “Je moet niet zo zeuren dat je geen tijd hebt voor hobby of vrienden. Wij werken toch ook allemaal?”
• “Werken is het belangrijkste in het leven.”
• “Zestig uur per week werken is normaal bij ons.”
• “In dit bedrijf doen we niet aan papadagen. Diegenen die 4 dagen werken worden uitgelachen.”
• “Geen negen tot vijf mentaliteit.“
• “Als je niet genoeg verdient dan kan je in het weekend toch nog wat erbij doen?”
• “Ga je nu al naar huis? Ambtenaar!”
• “Part-timers moeten meer uren gaan maken om de economie te helpen.”

Dit soort teksten zijn mijns inziens tragisch en niets minder dan kapitalistische indoctrinatie. Waarom zou het hele leven in het teken moeten staan van werken? Waarom vinden we dit normaal? Waarom wordt ons dit aangeleerd, van kleins af aan?

“Je móet wel naar school,” vertellen we aan onze kinderen. Naar school gaan is zelfs wettelijk verplicht. Dat is prachtig. Maar wat leer je daar dan? Kritisch leren denken en filosoferen? Hoe onze psyche werkt? Hoe je een goed mens kan zijn? Wat een gezond leven is, met rust en balans?

Welnee, je moet naar school omdat je “later anders geen werk kan krijgen”. Want werk krijgen is het belangrijkste in het leven. Maar… waarom moet je werk krijgen dan? Omdat je anders geen geld hebt. Waarom moet je geld hebben dan? Omdat je anders niet kan leven en niet kan wonen. Je eindigt in de goot, als een sloeber, een paria van de maatschappij. Je hoort er dan niet bij.

Met deze terreur wordt ons allen al meer dan een eeuw lang aangepraat dat werken de enige en beste optie is omdat we anders in de goot terecht komen. Op school worden we klaargestoomd om slaafs taken uit te voeren. Want dat moet je later bij je baas ook doen. Wees op tijd, houd je aan de regels, doe wat van hogerhand wordt opgelegd. Moet allemaal, want anders krijg je geen geld, en zonder geld kan je niks.

Leerstof en vakkenpakketten zijn uitsluitend afgestemd op de “kansen op de arbeidsmarkt” in plaats van op een gezond en goed leven als mens. Niemand leert op school wat de valkuilen zijn van ons economisch systeem en het kapitalisme, die beide fragiel zijn en bij het minste of geringste zullen omvallen.

Mensen gebruiken vaak de tekst “ik ben een hardwerkende burger” wanneer zij willen tonen dat ze een goed mens zijn. Want hard werken is goed. Zacht werken of een beetje werken of helemaal niet werken is niet goed. En hard werken betekent veel uren maken. Niet dat je productief bent in die uren, maar hoe hoger het getal is, hoe beter het is en hoe meer dat als “goed” gezien wordt.

En je moet jezelf altijd opofferen. Maak je geen offers? Dan werk je niet hard genoeg. Wil je langzaam gaan, op je gemak, op je eigen tempo, je eigen manier? Dan ben je lui en dan kan je zelfs je baan kwijtraken. Of überhaupt geen baan krijgen. Je MOET meedoen met wat wij allemaal doen. Je MAG geen leuk leven hebben als je niet werkt. Ben je niet in staat om te werken? Dan noemen we je ziek of gehandicapt en val je buiten de boot.

Ook moeten er meetbare prestaties zijn. Op deze prestaties word je afgerekend. Is je prestatie niet meetbaar? Dan is het geen goede prestatie. Is je prestatie wel goed maar kunnen we hem na een tijdje niet meer gebruiken? Dan is het opeens geen goede prestatie meer. Je waarde als mens wordt uitgedrukt in tijd, productie en resultaten. Zonder prestaties ben je onrendabel en niets waard.

Studenten moeten inmiddels zoveel presteren dat het normale leven en de gezondheid daaronder gaan lijden. Ook scholieren kunnen langzaamaan de druk niet meer aan en gaan massaal aan de energydrinks om de moeheid te lijf te gaan. Burnout komt steeds op lagere leeftijd voor. Dat is géén modeverschijnsel maar een gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen: de druk gaat steeds verder omhoog en de beloningen gaan omlaag.

Attitude

Deze Calvinistische “hard werken móet” attitude wordt er op religieuze wijze ingedramd door het inboezemen van angst. En we praten elkaar allemaal na. En dat is dus waarom je maar niets zegt als je alweer geen vrij kan krijgen. Als je weer overuren moet maken. Als je ’s avonds weer je mailtjes zit te doen. Als je te veel onder druk staat. Als je geen tijd heb voor je kinderen of hobby’s of in het gras liggen. Dat is waarom je altijd maar doorgaat. Dat is waarom je steeds “het moet nou eenmaal” zegt als je eigenlijk helemaal geen zin hebt en maar weer doorgaat met de dagelijkse race.

Arbeids-ethos, ofwel het gevoel dat je offers moet maken voor je werk of je werkgever en dat hard werken een deugd is, is slechts kapitalistische waarheid. Natuurlijk bestaan er mensen die zich goed voelen bij hard werken, maar er zijn er ook velen die dat gevoel helemaal niet hebben. Er zijn ook mensen die lijden onder werk en er lichamelijk en/of geestelijk kapot van gaan. Dat zijn niet alleen de kinderen in kledingfabrieken in arme landen; dat zijn gewone mensen zoals jij en ik. Maar wie durft het hardop te zeggen?

Als je zegt dat luieren, lekker in het gras liggen en helemaal niets doen niet alleen heerlijk is maar ook heel gezond en belangrijk, dan word je uitgelachen. Die dingen leveren immers geen meetbaar resultaat op en ook geen geld.

We gaan pas chillen, genieten en niks doen als we het “verdiend hebben”. Te laat dus. Dit terwijl ons lichaam het hard nodig heeft om met voortdurende regelmaat te chillen, te genieten en niks te doen. Óók wanneer je in de periode ervoor helemaal niets nuttigs gedaan hebt. Als je rust, ontspanning en slaap niet nèt zo belangrijk maakt als werken dan verschijnen er vanzelf gezondheidsproblemen.

Gezondheid

En dus krijgen eindeloze hoeveelheden mensen angstaanvallen, maag- en darmproblemen, hartkloppingen, gezwollen enkels, spierschokken, duizelingen, uitputtingsverschijnselen en andere ellende als ze even pauzeren of op vakantie gaan. De dokter zegt dat er niets aan de hand is dus gaan we maar door. “Het zal wel overgaan”. Maar de crash komt eraan en de crash komt hard. Het is een kwestie van afwachten, maar hij komt écht. Burnout is inmiddels de meest voorkomende oorzaak van arbeidsongeschiktheid in het bedrijfsleven.

Mensen die gestresst zijn worden overigens niet meegeteld als “ziek” want die kunnen doorgaans nog gewoon doorwerken. Dan zijn er nog de mensen die weliswaar burnout- of overspanningsverschijnselen hebben maar nog geen burnout. Die tellen dus ook niet mee als “ziek” want ze doen hun werk ook nog, zij het met minder interesse en geheel zonder energie. En dan zijn er nog de mensen die regelmatig uitputting, angst en paniek ervaren maar (nog) niet weten waardoor dit komt, en er ook nog niet mee naar de dokter gaan. Al deze gevallen staan dus óók al niet in de statistieken over stress en burnout. Er zijn in werkelijkheid dus véél meer mensen die gezondheidsklachten krijgen door te veel hooi op te vork te nemen en te weinig te rusten.

Maar we gaan gewoon door. We rammen er doorheen. “Ja, het was even druk maar nu gaat het wel weer”. Want niemand heeft ons ooit geleerd dat werken simpelweg een aanslag is op de gezondheid. “Ja het moet wel hè, want het is voor mijn werk”. Want niemand vertelt ons dat genoeg rust, slaap en ontspanning belangrijker zijn om te overleven dan werken. “Ja ik heb een eigen bedrijf dus ik kan niet anders”. En we zijn bang om minder geld te hebben… dus doorgaan is de enige optie.

Beloning

Voor al onze inspanningen met de bijbehorende lichamelijke problemen krijgen we steeds minder terug. Als je werkt dan ruil je je lichaam, je gezondheid en je tijd in voor geld. Maar met dat geld kan je steeds minder kopen. In de VS hebben grote groepen mensen inmiddels meer dan één baan zonder rond te kunnen komen. In Europa is sprake van een “cost-of-living” crisis waarbij miljoenen mensen die “gewoon werken” hun rekeningen en boodschappen niet meer kunnen betalen.

En niemand die zegt:“luister eens even, je moet ook goed op de hoogte zijn van hoe je op de juiste wijze rust, slaap en ontspanning in je leven kan integreren.” Niemand die zegt:“waarom werkt ons systeem alleen maar als mensen zichzelf voortdurend opofferen?” Nee, er worden antidepressiva uitgedeeld en men gaat over tot de orde van de dag: het roepen dat er juist méér gewerkt moet worden om de economisch-maatschappelijke problemen op te lossen.

Degenen die het totaal niet meer aankunnen worden uitkeringstrekker of misschien zelfs wel dakloos, en worden dan meteen als aparte groep gezien die er niet meer bijhoort, in plaats van als direct gevolg en onderdeel van het systeem zelf.

Leg de schuld dus niet bij jezelf neer zodra de crash arriveert. Het ligt niet alleen maar aan je persoonlijkheid en de baan die je hebt genomen. De maatschappij én de politiek hebben hier een grote rol in. Zij zullen moeten inzien dat dit iets is dat wij met zijn allen veroorzaken, beginnende bij de lessen op de kleuterschool.

Volgende keer

Volgende keer bouw ik de Venlafaxine verder af.

Bekijk reacties op deze blogpost of reageer zelf via Instagram.