#340: Boekrecensie: Carolien Hamming – De Burn-out Reset

In september 2024 bracht Carolien Hamming, burnout-expert en voormalig directeur en huidige eigenaar van het CSR Expertisecentrum Stress & Veerkracht, samen met Rebecca Vandenabeele, Psycholoog-coach en promovenda aan de Universiteit van Tilburg, het boek “De Burn-out Reset” op de markt via Uitgeverij Lucht. Het boek bevat uitgebreide informatie over wat burnout wel en niet is alsmede een herstelprogramma bestaande uit drie fasen op basis van de beproefde CSR-methode (Chronic Stress Reversal). Daarnaast is het dagboekverhaal te vinden van Vandenabeele, die schrijft over persoonlijke ervaringen tijdens haar eigen burnout.

Eerder al -in 2018- schreef Hamming samen met Suzan Kuijsten het boek “Gek op Stress” waarin op luchtige, soms wat kinderlijke wijze wordt geschreven over burnout en de CSR-methode. In “De Burn-out Reset” wordt daarentegen een serieuzere, dieper wetenschappelijke kijk op de zaak geboden.

Eigenwijs

Zowel Hamming als het CSR Centrum hanteren al jarenlang een eigenwijze blik op burnout waarbij wordt uitgegaan van een primair lichamelijke aandoening ondanks dat er óók sprake is van psychologische aspecten. Zowel het zenuwstelsel als het herstelvermogen zijn ontregeld, aldus Hamming, in tegenstelling tot wat veel behandelaars zoals huisartsen en psychologen denken; zij menen doorgaans dat burnout een psychisch of psychosomatisch probleem is, veroorzaakt door een gebrek aan coping.

“De Burn-out Reset” gaat terecht mee in de Zweedse definitie van burnout: het stressgerelateerde uitputtingssyndroom, waarbij lichamelijke ontregelingen de hoofdrol spelen en uitputting de hoofdoorzaak is van eventuele bijkomende klachten en symptomen. Hamming durft in te gaan tegen gebruikelijke adviezen zoals “leuke dingen doen,” “vooral niet gaan niksen,” of “gaan sporten” en stelt dat burnout daarvan niet zal genezen.

Deze verfrissende blik wordt elders nog steeds maar weinig gehanteerd en maakt dit boek vrij uniek. Het past om die reden in het rijtje van boeken waarin uitputting van het lichaam en een overbelast zenuwstelsel als geheel gezien worden, zoals “Over de Kop” van Brankele Frank, “Chronisch Vermoeid” van Ernst Ellis, en “Je vermoeidheid te lijf” van Annemarieke Fleming. Kleine delen informatie uit deze boeken worden dan ook in “De Burn-out Reset” gebruikt, te midden van een gedetailleerde uitleg van de CSR-methode.

Het boek, dat meer dan 450 pagina’s dik en aan de grote kant is, bestaat uit 5 onderdelen. Het bespreekt zowel het ontstaan als het herstel van burnout en biedt allerlei informatie over het immuunsysteem en de stressfysiologie van het lichaam. In het laatste deel wordt burnout vergeleken met diverse andere aandoeningen en legt Hamming uit waar er overlap is of juist verschillen bestaan.

Spijkers met koppen

Het boek begint vlot met stukjes korte uitleg over de inhoud: waar zal het over zal gaan, voor wie is het bedoeld en wie zijn de auteurs? Ook worden direct spijkers met koppen geslagen door zonder enige twijfel te poneren dat burnout niet echt wordt begrepen door behandelaars, hoofdzakelijk een lichamelijke aandoening is en vooral niet opgelost zal worden door jezelf een schop onder de kont te geven. Er is vooral rust en kalmte nodig.

De theorie, de praktische informatie en de dagboekfragmenten van Vandenabeele volgen elkaar daarna in rap tempo op, gelardeerd met tussenkopjes, blokjes aanvullende informatie, afbeeldingen en hier en daar QR-codes die leiden naar externe bronnen. De hoofdstukken zijn kort gehouden waardoor de informatie in kleine stukjes kan worden gelezen. De keerzijde daarvan is dat er niet echt een “flow” ontstaat tijdens het lezen, zeker in combinatie met de vele tussendoortjes die geboden worden.

Opmerkelijk genoeg vermeldt de auteur zelf in het begin dat het voor iemand met een burn-out niet zo makkelijk zal zijn om het boek te lezen omdat de concentratie daarvoor zal ontbreken. Dit is wel wat teleurstellend omdat de dikte van het boek en de enorme kennis en ervaring van Hamming doen vermoeden dat je nu echt dé must-have burnout-bijbel in handen hebt en geen enkel ander boek meer nodig hebt.

Net als het boek van Brankele Frank bestaat “De Burn-out Reset” uit een duizelingwekkende hoeveelheid wetenschappelijke informatie waarvan je je kan afvragen of je dat allemaal wel hoeft te weten om je burnout te begrijpen en te genezen. Hamming valt in dezelfde valkuil als Frank door het advies te geven om flink te ontprikkelen en vooral de hersenen met rust te laten, maar de lezer tegelijkertijd te bombarderen met een grote stroom aan informatie. Gelukkig komt de herstelmethode vrij snel aan bod en wordt de diepere kennis over het zenuwstelsel, het brein, hormonen en polyvagaaltheorie pas daarna belicht. Wie alleen de herstelmethode wil ontdekken hoeft dus niet eerst door allerlei ingewikkelde stukken heen.

De CSR-methode zelf bestaat uit drie fasen: het stoppen van roofbouw op het lichaam, het opbouwen van reserves en als laatste de reïntegratie. De methode is opgehakt in meerdere stappen die uitgebreid beschreven zijn. Er wordt uitgelegd dat de lichamelijke en geestelijke klachten die bij burnout veelal aanwezig zijn vanzelf zullen verdwijnen en dat specifieke behandeling daarvan dus eigenlijk niet nodig is. Het boek bevat talloze praktische tips over onder andere ontprikkelen, zelfzorgzaamheid en hoe rust en slaap er uit horen te zien, en er wordt goed duidelijk dat het lichaam niet alleen ontregeld is maar ook een écht energietekort heeft. De stappen om dit ongedaan te maken zijn helder verwoord en door iedereen uit te voeren, eventueel met ondersteuning van een coach.

Binnen de herstelmethode wordt aandacht besteed aan de concentratieboog (zoals gedefinieerd door Ernst Ellis), de OR-methode voor opbouw van energie (van Annemarieke Fleming), het aanhouden van een dagstructuur en vooral het beschermen van de eigen behoeften. Samen met het afwisselen van milde activiteiten met veel extra rust en slaap wordt het zenuwstelsel weer tot de orde geroepen en kan er langzaam herstel optreden. Ook zijn er onderdelen aanwezig over terugvalpreventie, hoe om te gaan met de werkgever en de arbo-arts, en er is een behulpzaam hoofdstuk dat bedoeld is voor naasten en hoe zij het beste met de burnout van het slachtoffer om kunnen gaan.

De stukjes uit het dagboek, die om de zoveel pagina’s terugkeren als aanvulling op de theorie, vormen een vrij standaard burnoutverhaal, wat mooi is omdat het bij velen tot herkenning zal leiden. Wat nog mooier is, is dat Hamming het dagboek heeft voorzien van commentaren over wat er precies gebeurt, de keuzes die Vandenabeele maakt, en wat behandelaars tegen haar zeggen. Dankzij deze aanvullingen wordt het heel makkelijk om de praktijk van het hebben van een burnout snel te kunnen begrijpen.

Rommelig

Het boek is voorzien van een hoop invulloefeningen, zelftests, hints en tips, top tien lijstjes, grafieken en plaatjes. Het springt hierdoor enigszins van de hak op de tak; er worden om de haverklap onderbrekingen gepresenteerd die de rode draad verstoren. Deze zijn weliswaar informatief maar zorgen ervoor dat er onrust is tijdens het lezen en dat is jammer voor de lezer die mogelijk een concentratieprobleem heeft of in de “hyper” stand staat. Taskswitching is immers iets dat de hersenen niet meer goed kunnen wanneer er sprake is van een burnout.

Hoewel de CSR-methode eenvoudig is in de praktijk heel goed kan werken om burnout op te lossen wordt deze kracht een beetje ondergesneeuwd door alle extra weetjes en kanttekeningen die eraan zijn toegevoegd. Wanneer de lezer net lekker in de materie zit wordt dit al gauw weer onderbroken door stukjes dagboek of zaken die enkele pagina’s eerder ook al zijn uitgelegd. De kernboodschap kan daardoor misschien gemist worden.

Het belangrijke hoofdstuk “Heb jij een burnout?”, dat moet helpen om te bepalen of er nou wel of geen sprake is van burnout, heeft iets weg van een commerciële uiting. De vragenlijst die is opgenomen geeft geen definitief antwoord en er wordt verwezen naar een online versie die geld kost nadat een éénmalige kortingscode is gebruikt. Ook wordt verteld over psycho-fysiologische metingen en een meerdaagse HRV-meting, beide voor klanten van het CSR-Centrum. Een dergelijke meting wordt afgenomen als men een CSR-coach in de arm neemt en kost een paar honderd euro extra. Na het lezen van dit hoofdstuk kan de lezer nog steeds twijfelen of men nou een burnout heeft of niet.

In de CSR-methode worden milde inspanningen steeds afgewisseld met voldoende goede rust zodat het zenuwstelsel weer vertrouwen krijgt dat er voldoende ontspanning en rust zal zijn en de aanhoudende stressreacties kunnen afnemen. De tips en oefeningen die worden geboden zijn nuttig om tot rust te komen, het zenuwstelsel te laten kalmeren en beter te kunnen slapen. Er wordt echter geen gestructureerd plan gegeven met daarin bijvoorbeeld welke oefeningen je nou in welke volgorde moet doen of hoe vaak. Het geheel is meer een opsomming van een heleboel verschillende mogelijkheden en de lezer moet zelf bepalen wat men daarmee doet.

De laatste honderd pagina’s gaan flink de wetenschappelijke diepte in. Dit deel kan door de gewone burnouter worden overgeslagen en lijkt meer bedoeld voor artsen of psychologen, want er staan veel moeilijke medisch-biologische woorden in en de informatiedichtheid per alinea wordt wat hoger dan in de eerdere hoofdstukken. Aan het eind volgt een deel getiteld “Is het misschien (ook) iets anders?” waarin aandoeningen worden beschreven die sterk op burnout lijken. Hoewel dit interessant is leidt het ook tot twijfel. Heeft de lezer net een heel boek lang het vertrouwen gekregen dat duidelijk is wat er precies mis is en hoe dat op de juiste manier kan worden opgelost, kan men nu weer ontsporen door erop gewezen te worden dat de burnout ook best wel eens iets heel anders zou kunnen zijn.

Conclusie

“De Burn-out Reset” biedt een eigenwijze blik op burnout die wel eens de enige juiste zou kunnen zijn te midden van talloze burnoutboeken waarin de plank wordt misgeslagen. De CSR-methode voor herstel is krachtig en als één van de weinige herstelmethoden aan enig wetenschappelijk onderzoek onderworpen. Het uitgangspunt dat burnout een lichamelijke zaak is en niet “tussen de oren zit” is duidelijk gebaseerd op de jarenlange ervaring en expertise van de auteur en de behandelingen die haar bedrijf in de praktijk heeft uitgevoerd. De dagboekfragmenten bieden prettige herkenningspunten en zijn vanwege de directe commentaren daarop van Hamming effectief om iets over burnout te leren.

Hoewel een “reset” van burnout in werkelijkheid niet kan plaatsvinden -het herstel blijkt namelijk erg langzaam en in kleine stappen te verlopen en niet met één druk op de knop- geeft de titel van het boek in elk geval het gevoel dat het zenuwstelsel inderdaad kan worden teruggezet naar de oorspronkelijke stand. Herstellen is zelfs voor zwaardere gevallen mogelijk; het lichaam kan écht terug naar normaal en de lezer kan erop vertrouwen dat wat in het boek staat ook daadwerkelijk zal helpen. De informatie is bijzonder uitgebreid en het enige dat onderbelicht is, is uitleg over hoe trauma invloed kan hebben op het zenuwstelsel en daarmee het herstel flink kan tegenwerken. Er wordt slechts twee keer kort gesproken over de invloed van stress of ervaringen tijdens de jeugd.

De snelle afwisseling van gewone tekst en allerlei losse stukjes met tips, lijstjes, opsommingen, dagboekfragmenten, schema’s, invuloefeningen, grafieken, bulletpoints, en checklists maken het boek wel rommelig en dat zorgt ervoor dat het lezen een grotere aandachtsspanne vereist dan waarover iemand met een burnout zal beschikken. De grote hoeveelheid ingewikkelde informatie over het menselijk lichaam maakt de kost nog wat zwaarder en is in wezen niet nodig om het CSR-programma te kunnen volgen.

Wie voldoende energie heeft en zich goed kan concentreren zal in dit boek veel informatie vinden die daadwerkelijk kan worden toegepast om burnout te begrijpen en ervan te herstellen. Het ironische is dat degenen die voldoende energie hebben en zich goed kunnen concentreren waarschijnlijk al bijna helemaal genezen zijn en eigenlijk geen boek meer nodig hebben. Het feit dat de auteur zelf aangeeft dat lezen van het boek best lastig kan zijn wanneer je een burnout hebt is eerlijk, maar verschuift ook de doelgroep.

Wie wat luchtiger of eenvoudiger aan de slag wil kan wellicht beter kiezen voor “Gek op stress”, het eerdere boek van Hamming. “De Burn-out Reset” is in elk geval bijzonder interessant voor zorgprofessionals, coaches, psychologen en huisartsen die eindelijk wel eens willen weten hoe de vork van burnout nou écht in de steel zit.

Heb je zelf soortgelijke ervaringen of juist andere? Reageer op Instagram.