#307: Waarom je niet altijd naar je lichaam moet luisteren (en rusten soms eng kan zijn)

Als je langdurig onder spanning hebt geleefd dan is je lichaam soms niet meer goed in staat om te ontspannen. Hoe je ook mediteert, yogaat, ademhaalt of in bad gaat zitten met een muziekje, niets lijkt dan nog te helpen. Het gespannen “aan” staan wil dan bijna niet meer “uit”. Sommige mensen noemen dit “hyper” zijn. Zelfs als je slaapt ben je dan nog steeds niet écht kalm.

Wanneer je dan probeert te ontspannen door bijvoorbeeld te liggen met je ogen dicht, te mediteren of met een kopje thee in de tuin te gaan zitten kan dat soms flink tegenvallen. Naasten die adviseren om “er eens even lekker tussenuit te gaan” of meditatie-apps die zeggen:“ga eens even lekker liggen met je ogen dicht” zitten er dan naast: er is helemaal niets “lekker” aan. Het voelt helemaal niet lekker en je ontspant niet. In het ergste geval wordt de spanning zelfs érger als je rust neemt. Je weet dan van ellende niet meer wat je moet doen.

Welles nietes

Toch moet je dan doorgaan met ontspannen, niksen en/of rusten. Het voelt slecht maar het is wél noodzakelijk voor je herstel. Dit is dus contra-intuïtief; wat niet goed voelt moet je tóch doen. Hier loopt het vaak spaak in hersteladviezen van behandelaars (of je moeder, vrienden, partner, etc.). Er wordt nogal vaak gezegd dat je moet “luisteren naar je lichaam” en de dingen die niet goed voelen dan achterwege laten en dingen die wel goed voelen gewoon wél doen. Dit advies rammelt nogal: als rusten of ontspannen rottig aanvoelt moet je het namelijk tóch doen. Ook omgekeerd werkt het: als keihard doorwerken, de hele dag gamen, Netflix bingewatchen en weekendlange danceparty’s goed aanvoelen moet je ze tóch niet doen.

Dan is er nog zoiets als “prikkelverslaving”. Dat is geen officiële medische verslaving maar ik noem het zo; de neiging om voortdurend op je telefoon te willen scrollen, achter elkaar allerlei apps op te starten, Reels en TikToks te consumeren, spelletjes te doen, daarna nog eens een paar vaste websites in volgorde aanklikken om tot slot nog wat winkelmandjes van shoppingwebsites te vullen zonder iets nodig te hebben. Dat voelt allemaal heerlijk en is vaak zelfs rustgevend. Stop je ermee dan krijg je opeens lichamelijke klachten om je oren: duizeligheid, angst, hartkloppingen, moeheid of onrust. Ga je ermee door dan verdwijnen deze klachten als sneeuw voor de zon. Maar toch moet je die dingen niet doen: je lichaam heeft dan géén gelijk.

Gewend aan spanning

Er zijn meer situaties te bedenken waarbij je eigenlijk niet moet doen wat je lichaam zegt. Soms is de “aan” stand / hyperstand niet zo uitdrukkelijk aanwezig maar slechts mild. Je bent dan niet supergestresst maar ook niet superkalm. Dit kan zich bijvoorbeeld voordoen als je uit een periode van zeer ernstige stress komt die langzaam aan het zakken is. De milde spanning kan dan prima aanvoelen (terwijl het toch spanning is!) en het lijkt soms alsof de spanning helemaal weg is. Als je een burnout hebt kan het zelfs aanvoelen alsof je burnout wel zo’n beetje voorbij is. Doordat je al zo lang gewend bent aan de hoge spanning kan je simpelweg niet meer aanvoelen dat je nog steeds een beetje gespannen bent.

Deze gewenning is onhandig want je gevoel klopt dan niet meer: je spanning lijkt weg te zijn, het voelt best wel aardig en je behandelaar (of jijzelf) zal dan concluderen dat het nu wel weer eens tijd is om wat activiteiten of taken op te pakken. Je gaat immers de goede kant op! Maar dit is een risico. De spanning, hoewel die mild is, kan vermoeidheid onderdrukken. Je bent dan eigenlijk nog steeds moe maar voelt je juist energiek. Omdat je je daarbij ook niet echt gestresst voelt zal je mogelijk willen doorrennen, doorwerken, doorkletsen, doorsporten of doorscrollen en vergeet je dat je nog steeds rust moet nemen. Gewoon omdat je lichaam het verkeerde gevoel geeft.

Als je merkt dat het herstel van je burnout op zich wel werkt maar tóch steeds stagneert of regelmatig weer achteruit gaat dan zou het best eens zo kunnen zijn dat je in deze situatie zit. Het voelt alsof je heus wel van alles aankan maar telkens blijkt dat niet te kloppen. Het kan dus zelfs zo zijn dat je nog steeds flink uitgeput bent maar dit niet zo goed merkt.

Om deze reden adviseren sommige boeken (en behandelaars) terecht je dat je bij een burnout veel rust moet nemen en extra moet slapen, JÚIST als je helemaal NIET moe bent. De spanning moet namelijk eerst verder zakken voordat je de vermoeidheid kan voelen. Daarna kan de uitputting pas verdwijnen en krijg je weer échte energie in plaats van dat je lichaam je voor de gek houdt.

Relaxation induced anxiety

Als je flink rust neemt, mediteert en / of dutjes gaat doen kan er nog een andere vreemde reactie optreden: “relaxation induced anxiety” (RIA). Dit is angst die verschijnt zodra je je ontspant. Niet alleen jijzelf bent misschien gewend aan hoogspanning, ook je zenuwstelsel weet soms niet beter. De toestand van aanhoudende spanning is het nieuwe normaal geworden en een toestand van óntspanning wordt dan als onveilig aangemerkt.

Wanneer je op de bank neerploft en wilt ontspannen kan het zomaar zijn dat je bang wordt. Je lichaam geeft angstsignalen af omdat de ontspannen toestand eigenlijk abnormaal is. Er kan zelfs een “vechten of vluchten” reactie ontstaan: duizelingen, hartkloppingen of nieuwe spanning terwijl je nou juist wilt ontspannen. Het effect kan gelukkig ook milder zijn: het voelt dan een beetje eng of gewoon niet zo lekker. Ook kan je een schrikreactie krijgen en meteen weer uit de ontspanning schieten op het moment dat je eindelijk even een beetje kalm wordt.

In de wetenschap is RIA onderzocht bij mensen die een gegeneraliseerde angststoornis hebben. Maar ook voor mensen met een burnout is deze vorm van angst herkenbaar. Als je tot rust probeert te komen kan dit ontzettend rot of zelfs eng aanvoelen, terwijl doorgaan en helemaal geen rust nemen juist wél lekker voelen.

Ook hier kan er dus een averechts effect ontstaan als je luistert naar je lichaam. Je gaat jezelf misschien steeds meer bezighouden of prikkelen (want dat voelt goed) of je neemt geen rust meer (want dat voelt vervelend). Wat je in werkelijkheid moet doen is tóch meer rust nemen, meer slapen (en bijvoorbeeld mediteren). Dat voelt dan vaak helaas allemaal niet zo lekker maar alleen op die manier kan je lichaam weer wennen aan de normale, ontspannen toestand.

Luisteren naar je lichaam

Het luisteren naar het lichaam is dus niet altijd betrouwbaar. Als rusten en dutten je angstig maakt of rot voelt dan moet je toch écht wel blijven rusten en dutten, misschien zelfs wel meer dan je denkt.

Als je weet dat je langdurig enorm gespannen bent geweest en dat dit daarna een flink eind gezakt is, probeer dan 1) in de gaten te krijgen of je niet stiekem nog een beetje onrustig of gespannen bent en 2) uit te vinden of je wel door een periode van flinke moeheid heen bent geweest. Zijn de antwoorden “ja” en “nee” dan zou het best eens kunnen zijn dat je nog steeds niet kalm bent, nog steeds uitgeput bent en dat je burnout dus ook nog niet voorbij is. Ook hier is het dan zaak om veel meer te rusten dan je denkt en veel minder te doen dan je denkt.

Omdat de meeste burnouters zichzelf langdurig overbelast hebben is er vaak nog het gevoel dat men “te weinig doet”. Dit kan een schuldgevoel zijn omdat men niet meer kan werken of bijvoorbeeld een aangeleerde houding waarbij niksen als “lui” wordt gezien. Hierdoor kan het oordeel over de belastbaarheid gekleurd zijn en er een neiging zijn om té veel te activeren. Als je dan ook nog eens gaat luisteren naar je lichaam dat allerlei signalen geeft waarbij actief zijn lekker is en rusten super irritant aanvoelt dan concludeer je al gauw onterecht dat je maar beter niet zo veel rust moet nemen en maar door moet gaan.

Soms moet je dus kritisch zijn en niet zomaar naar je lichaam luisteren. Gun jezelf de rust en kalmte die nodig zijn om te herstellen, ook al voelt dat niet lekker. Als je behandelaar zegt dat je naar je lichaam moet gaan luisteren onthoudt dan dat je lichaam bij burnout van slag kan zijn en er flink naast kan zitten.

Volgende keer

Volgende keer: boekrecensie Brankele Frank – “Over de Kop”.

Bekijk reacties op deze blogpost of reageer zelf via Instagram.